Organizm człowieka codziennie jest narażony na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia. Aby móc przetrwać w środowisku, wykorzystuje mechanizmy, które pozwalają zwalczać infekcje.
Podstawowym zadaniem układu odpornościowego jest odróżnienie wroga od swoich własnych komórek. Komórki posiadają na powierzchni specjalne, unikalne białka –antygeny, które działają jak karty identyfikacyjne. Dzięki nim układ odpornościowy identyfikuje bakterie, grzyby, wirusy, toksyny i zanieczyszczenia jako obce i stara się je zniszczyć.
Odporność nieswoista
Organizm dysponuje 2 systemami obrony – nieswoistym i swoistym. Odporność nieswoista jest wrodzonym systemem zabezpieczeń, który zapobiega wnikaniu do organizmu czynników szkodliwych, zaburzających jego równowagę. Odporność ta opiera się na barierach fizycznych, chemicznych i komórkowych.
Bariery fizyczne tworzą ochronę mechaniczną, która stanowi pierwszą przeszkodę, jaką czynniki chorobotwórcze napotykają na swojej drodze. Przed wnikaniem patogenów ze środowiska zewnętrznego organizm chroniony jest przez skórę oraz błony śluzowe przewodu pokarmowego, dróg oddechowych i moczowych. W pozbyciu się intruzów z organizmu pomagają takie odruchy obronne, jak kichanie, kaszel, wymioty.
Barierami chemicznymi są wydzieliny – pot, łój, obecny w żołądku kwas solny oraz zawarte w łzach i ślinie substancje niszczące bakterie i wirusy. Barierę komórkową tworzą komórki obronne, a wśród nich leukocyty i makrofagi. Stają się aktywne wówczas, gdy czynnikom chorobotwórczym uda się pokonać bariery fizyczne oraz chemiczne i wniknąć do tkanek. Leukocyty wydzielają substancje powodujące podwyższenie temperatury ciała powyżej normy. W ten sposób organizm stwarza warunki niedogodne dla rozwoju bakterii. Niestety, bardzo wysoka gorączka jest zabójcza także dla samego organizmu.
Czasem, gdy się na przykład skaleczymy, do rany przenikają bakterie, które znajdują w niej dogodne warunki do namnażania się. Makrofagi odnajdują miejsce zranienia i ruszają do walki z bakteriami. Pożerają je, a następnie same ulegają rozpadowi, uwalniając enzymy rozkładające białka. Pojawia się stan zapalny. Miejsce wokół rany robi się zaczerwienione, opuchnięte i bolesne. Pod wpływem enzymów uszkodzone i martwe komórki ulegają strawieniu, a rana wypełnia się ropą.
Odporność swoista
Gdy zawiodą mechanizmy odporności nieswoistej, czynniki chorobotwórcze przedostają się do tkanek organizmu i rozprzestrzeniają w nim. Wtedy do działania zostaje zaangażowany układ odpornościowy odpowiedzialny za wytworzenie odporności swoistej. Polega ona na rozpoznawaniu i unieszkodliwianiu konkretnych drobnoustrojów. Dochodzi do mobilizacji białych ciałek krwi – makrofagów oraz limfocytów T i B.
Zarazki mają na powierzchni specyficzne białka nazywane antygenami. Obecne we krwi limfocyty B wytwarzają odpowiednie do tych antygenów przeciwciała pasujące do nich, jak klucz do zamka. W chwili kontaktu z obcą substancją liczba przeciwciał w organizmie wzrasta. Po zidentyfikowaniu wroga przeciwciała otaczają go, co jest sygnałem dla makrofagów, komórek układu odpornościowego zdolnych do pożerania obcych ciał, by wskazane obiekty zniszczyć. Specyficzność przeciwciał oznacza, że jeden ich typ potrafi doprowadzić do zniszczenia tylko tego ciała obcego, do którego swoim kształtem pasuje. Po zwalczeniu ciał obcych we krwi pozostaje grupa limfocytów – komórek pamięci, które w razie kolejnej infekcji są w stanie szybko namnożyć się, wyprodukować odpowiednie przeciwciała i zwalczyć zarazki, nie dopuszczając do rozwoju infekcji.
Limfocyty T niszczą m.in. komórki własnego organizmu, np. wadliwie zbudowane lub zainfekowane wirusami.
Niestety niejednokrotnie, szczególnie u osób chorych, obciążonych genetycznie układ odpornościowy potrafi być niewydolny i wtedy nawet z najprostszą infekcją może mieć problemy.
Do opracowania tekstu korzystamy z materiałów ogólnodostępnych w mediach internetowych, dobierając je dla Was według naszej najlepszej wiedzy.
